احتمالاً قدیمی ترین پارچه مورد استفاده توسط بشر، چرم بوده است. تجارت چرم یک صنعت جهانی چندین میلیارد دلاری است. تقاضا برای کالاهای چرمی رو به افزایش است، اما انتقاد از تاثیرات زیست محیطی آن نقل محفل کسانی است که به گزینه های تجدید پذیر علاقه مندند.

چرم در واقع پوست پنهان دام است که در ابتدا موهای آن تمیز شده و سپس برای اینکه بتوان آن را نگهداری کرد، عمل آوری (یا دباغی) می شود. در مرحله بعد چرم با یک رنگ خاص پرداخت کاری شده و در انتها امباسینگ (embossing) می گردد. سپس تولید کنندگان آن را به کفش تبدیل می کنند و یا از آن به صورت عمده برای تولید پوشاک، اکسسوری، تزئینات داخلی ساختمان و یا لوازم داخلی اتوموبیل استفاده می نمایند.
بیشتر چرم ها از حیواناتی شبیه به گاو استحصال می گردند، اما دام هایی مانند ماده گاوها، گوسفندها و بزها نیز برای تولید چرم به کار برده می شوند. سازمان غذا و کشاورزی (Food and Agriculture Organization) تخمین می زند که سالانه پوست بدن حدود 3.8 میلیارد راس حیوانات گاوخوی برای تولید چرم مورد استفاده قرار می گیرد؛ یعنی حدوداً یک دام به ازای هر دو نفر جمعیت کره زمین.
پوست حیواناتی مانند مار، تمساح، سوسمار، کانگورو، شتر مرغ، گوزن و ماهی در مقیاس های کوچک تری برای ساخت کالاهای لوکس مورد استفاده قرار می گیرند؛ برخی از آنها صرفاً به خاطر پوستشان به کار برده می شوند. در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، ارزش تجارت جهانی چرم خام به حدود ۳۰ میلیارد دلار رسیده است و بخش کالاهای چرمی تا سال ۲۰۱۹ به طور متوسط ۴% رشد داشته است.
بخش غالب کالاهای چرمی در سال ۲۰۱۴ به صنعت کفش اختصاص داشت که سهمی ۵۹% از این بازار را در اختیار خود قرار داده بود. بیش از نیمی از چرم خام جهان از کشورهای در حال توسعه آفریقایی، آسیایی و آمریکای لاتین تامین می شود. چین بزرگترین خریدار و فرآوری کننده پشم خام است؛ این موضوع کاملاً قابل پیش بینی است، زیرا این کشور بزرگ ترین تولید کننده و صادر کننده کفش جهان است.

هزینه های بالای زیست محیطی

همان گونه که تجربه ثابت کرده است، تولید چرم نه تنها به عنوان محصول جانبی صنعت گوشت، بلکه در زمینه پایداری نیز با مشکلات زیادی مرتبط است. پرورش گسترده دام تاثیرات شدید زیست محیطی دارد که از جمله این تأثیرات می توان به نابودی جنگل ها، استفاده بیش از حد از آب و زمین، و انتشار گازهای گلخانه ای اشاره کرد. پاک سازی آمازون از گله های احشامی که برای چرم پرورش داده می شوند، به تغییرات مثبت آب و هوایی کمک شایانی می کند.
شاخص پایداری مواد هیگ (Higg Materials Sustainability Index) که به ائتلاف پوشاک پایدار متعلق است و میزان تاثیر ساخت الیاف را نشان می دهد، نمره 159 را به تاثیر زیست محیطی چرم تخصیص داده است (آن را با نمره 44 تولید پلی استر و نمره 89 تولید پنبه مقایسه کنید). این عدد بالا به دلیل تاثیر زیاد تولید چرم در گرمایش زمین، استفاده زیاد از آب و آلودگی زیاد فرآیند تولید به چرم اختصاص داده شده است.
دباغی به عنوان سمی ترین مرحله فرآوری چرم شناخته می شود. معمولا در ۹۰% از موارد به منظور تولید چرم از کروم دباغی استفاده می گردد. در روند دباغی، چندین بشکه آب بر روی چرم ریخته می شود، سپس نمک های کروم و مایع دباغی به آن اضافه می شود تا از تجزیه چرم جلوگیری شده و چرم انعطاف پذیرتر گردد. در این حالت چرم به راحتی رنگ آمیزی میشود.
این کار باعث آبکی شدن مواد شیمیایی و بخارات آنها از جمله کروم های سرطان زا (IV) می شود. این مواد به حدی مضر و زیان آور هستند که مقررات سفت و سخت حکومتی در ایالات متحده و اروپا، تولید کنندگان چرم را مجبور کرده تا مرحله دباغی چرم را حذف کنند. در کشورهای در حال توسعه غالباً پساب تصفیه نشده که عمدتاً مملو از کروم، سرب، آرسنیک و اسیدها است، به طور مستقیم در منابع آبی ریخته می شوند.
کارگران دباغی کم سن و سال به خصوص کودکان ۱۰ ساله در برخی از کشورها به دلیل قرار گرفتن در معرض این مواد شیمیایی خطرناک ممکن است به انواع عوارض جانبی شدید مبتلا شوند. از اثرات حاد قرار گرفتن شخص در معرض این مواد شیمیایی می توان به سوزش دهان، مجاری تنفسی و چشم ها؛ واکنش های پوستی؛ مشکلات گوارشی؛ آسیب های کلیوی یا کبدی و در ضمن اثرات طولانی مدتی مثل سرطان و مشکلات ناباروری اشاره کرد.

تولید چرم پایدار

گروه کاری چرم (Leather Working Group) یک ابتکار عمل چند سازمانی است که از برندها، تامین کنندگان، تولید کنندگان، سازمان های مردم نهاد و کاربران نهایی تشکیل شده است. این گروه از پروتکل هایی برای بازرسی استفاده می کند که میزان عمل به دستورالعمل های زیست محیطی و قابلیت های عملکردی دباغ ها را مورد ارزیابی قرار می دهد. در ضمن این گروه به عنوان ترویج دهنده شیوه های پایدار تجاری در صنعت چرم نیز شناخته می شود.
گروه کاری چرم (LWG) تخمین می زند که 20% تولید چرم کفش تحت نظارت آنها قرار دارد. این گروه موارد مختلفی از تاثیرات مواد شیمیایی، تولید ضایعات، مدیریت آب و موضوعات مرتبط با سلامت دباغ ها را مورد بررسی قرار می دهد. حدود 42 برند، 36 تامین کننده و بسیاری از دباغ ها عضو (LWG) هستند. روش های جایگزینی برای دباغی کردن وجود دارد، در واقع قرار است بعد از قرن ها چرم بدون استفاده از مواد شیمیایی سنگین تولید شود. بورس چرم نیز در حال کار بر روی یک وسیله برای ارزیابی مسئولیت پذیری در زمینه تولید چرم است.
کالای لوکس این بازار می تواند با احیای روش های باستانی دباغی چرم با استفاده از عصاره گیاهان به دست آید. می توان از پوست، چوب، دانه، ریشه و برگ درختان برای رنگرزی و نگهداری چرم استفاده کرد؛ این کار باعث می شود تا تولید زباله های مضر کاهش پیدا کند و چرم زیست تخریب پذیر شود. اما باید توجه داشت که این کار بسیار زمانبر است و از عمل آوری چرم با مواد شیمیایی بسیار بیشتر طول می کشد.
فدراسیون تولید کنندگان شیره دباغی (TEPF) متعهد به بسط و گسترش بهترین روش ها در بین دباغ ها برای ترویج استفاده از چرم گیاهی توسط طراحان و مصرف کنندگان است. این نهاد در حال حاضر دارای 43 سازمان عضو از بخش تامین کنندگان صنعت چرم است.
سازمان نوو کامپو (Novo Campo) در تلاش است تا با ترویج شیوهای پایدار گله داری و پرورش احشام در منطقه آمازون به کاهش جنگل زدایی کمک کند.

جایگزین های چرم

جایگزین های مصنوعی چرم چندین سال است که وجود دارند که از جمله آنها می توان به پلی اورتان (PU) اشاره کرد. چرم های مصنوعی نمره برتری در شاخص هیگ (Higg Index) کسب می کنند و کمتر باعث گرمایش زمین و آلودگی زیست محیطی می شوند، اما حقیقت این است که دفع PU خود مشکلات زیست محیطی عمده ای به دنبال دارد. راه حل های پایدارتر را می توان در گروه های شیمیایی بین المللی پیدا کرد. چرم های مصنوعی با کیفیت، چرم های جیر ساخته شده با پلی استرهای بازیافتی و استفاده از رنگ های غیر سمی برای رنگ کردن پوشاک، کفش و اکسسوری، تنها بخشی از این گزینه های پایدار هستند.
از گزینه های طبیعی موجود برای استفاده در تولید کفش و اکسسوری می توان به پارچه های چوب پنبه ای به دست آمده از طریق درختان بلوط چوب پنبه ای مدیترانه ای، الیاف برگرفته از پوست درختان تقویت شده با پلیمر و چرم های جایگزین مشتق شده از آناناس، انگور، قارچ و جلبک دریایی اشاره کرد.