ایکات یک نوع الگوی خاص پارچه است که برای دستیابی به آن از فرآیندی به نام رنگرزی مقاوم (resist dyeing) استفاده می شود. در این فرآیند، تکنیک های ویژه ای برای مقاوم کردن قسمت هایی از پارچه در برابر رنگ به کار می رود. با توجه به اینکه پارچه ایکات (ikat fabric) در بسیاری از نقاط جهان به صورت سنتی تولید می شود، این اصطلاح مالایی (malay) به یک الگوی خاص در فرهنگ واژگان مد بین المللی تبدیل شده است.

تاریخچه پارچه ایکات

از اوایل تاریخ تمدن بشری، مردم در سراسر جهان تشخیص دادند که با چسباندن و متصل کردن رشته های نخ به همدیگر در الگوهای دلخواه و رنگ کردن آنها به صورت دسته ای می توان لباس هایی فوق العاده زیبا و پر از جزئیات تولید کرد. هنوز دقیقا مشخص نیست که پارچه ایکات اولین بار در کجا ساخته شده است، اما این پارچه برای بسیاری از تمدن های شرق و جنوب شرقی آسیا، خاورمیانه و اروپا یک نوع محصول دست ساز فرهنگی به شمار می آید.

پارچه ایکات امروزی

در حال حاضر تولید پارچه ایکات با ماشین آلات صنعتی بسیار آسان تر شده است. زمانی برای تولید پارچه های ایکات لازم بود تا الیاف با دست به هم تابانده شوند، اما امروزه به مدد تکنولوژی می توان همین کار را با هزینه بسیار کمتری انجام داد. اگر تا حالا پوشاک رنگی پوشیده باشید، احتمال آن یک به سه است که پارچه ایکات بوده باشد. روش های زیادی برای رنگ کردن پارچه وجود ندارد، به همین دلیل در طول تاریخ بسیاری از فرهنگ های مختلف از روش رنگرزی پارچه ایکات برای رنگ کردن پارچه هایشان استفاده کرده اند.

ایکات در مقایسه با باتیک / باسمه (گره ای)

باتیک (batik) و باسمه (tie-dye) هر دو جز تکنیک های رنگرزی منسوجات هستند که پس از بافت پارچه بر روی آن اعمال می شوند. اما در روش ایکات قبل از اینکه رشته های نخ به پارچه بافته شوند، عملیات رنگرزی صورت می گیرد، به همین دلیل پارچه ایکات ظاهر بسیار متفاوتی دارد.

پارچه ایکات چگونه ساخته می شود؟

پارچه ایکات را می توان با هر نوع الیاف منسوجی که به خوبی رنگ می گیرند، تولید کرد. مواد اولیه سنتی برای تولید پارچه ایکات شامل ابریشم و پشم هستند، اما می توان از ریون، پلی استر و انواع دیگری از الیاف مصنوعی که به همان روش رنگ می شوند نیز برای تولید پارچه ایکات استفاده کرد. بعد از اینکه نخ پارچه به دست آمد، آنها را به شکل ریسمان های ضخیم دسته بندی کرده و به شکل یک الگوی خاص رنگ می کنند. سپس رشته ها را از هم باز کرده و آنها را برای بافتن در پارچه رنگ بندی می نمایند. زمانیکه پارچه بافته شد، الگویی که در بر روی دسته نخ در ابتدا رنگ شده، قابل مشاهده خواهد بود. پارچه ایکات هم مثل هر پارچه دیگری ممکن است قبل از برش، دوخت، بسته بندی و حمل، دوباره عمل آوری یا رنگ شود و یا تحت هر فرآیند دیگری قرار گیرد.

پارچه ایکات چه کاربردی دارد؟

پارچه ایکات در دسته های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد که در ادامه به بخشی از آنها اشاره می شود:

استفاده از پارچه ایکات در پوشاک

تقریباً در همه بخش های صنعت مد از روش رنگرزی ایکات استفاده می شود و تولید بلوزها و شلوارهای کشی با این نوع پارچه متداول است. اما در کل استفاده از پارچه ایکات در تولید لباس های زنانه رواج بیشتری دارد.

استفاده از پارچه ایکات در اکسسوری

استفاده از پارچه ایکات در ساخت شال گردن، شال و روسری بسیار رایج است. البته کفش، کیف پول، کمربند و سایر لوازم جانبی هم ممکن است با طرح ایکات ساخته شوند، اما همانگونه که مشخص است چاپ طرح ایکات بسیار آسان تر از رنگرزی دسته های نخ به شیوه سنتی و اصیل است.

استفاده از پارچه ایکات در دکوراسیون

بالش ها، ملافه ها و سایر کالاهای خواب معمولاً به شکل الگوهای ایکات تولید می شوند. طرح ایکات سنتی غالباً در تزئینات (آویزهای) دیواری مورد استفاده قرار می گرفت، البته هنوز هم استفاده از طرح ایکات برای تزئین دیوارها در سراسر جهان معمول است.

پارچه ایکات در چه مناطقی از جهان تولید می شود؟

این موضوع به الیافی که برای تولید پارچه ایکات مورد استفاده قرار می گیرد، بستگی دارد:

بزرگترین تولید کننده ابریشم

هند همچنان بزرگترین تولید کننده ابریشم جهان است. حتی با وجود حجم زیاد تولید ابریشم در چین، هند همیشه کانون اصلی صنعت ابریشم طبیعی در جهان بوده است.

بزرگترین تولید کننده پشم

استرالیا و نیوزیلند، مکان زندگی صدها میلیون رأس گوسفند هستند. اما به دلیل اینکه کشور استرالیا بزرگتر است، تولیدکننده عمده تولید پشم در جهان شناخته می شود.

بزرگترین تولید کننده پنبه

سه کشور چین، ایالات متحده و هند، قسمت اعظم پنبه جهان را تولید می کنند. اما در سال ۲۰۱۹، ایالات متحده به بزرگترین تولید کننده این الیاف طبیعی در جهان تبدیل گردید.

بزرگترین تولید کننده الیاف مصنوعی

چین همچنان در تولید الیاف منسوج مصنوعی به پیشگامی در جهان ادامه می دهد.

قیمت پارچه ایکات به چه صورت است؟

چند عامل مختلف بر قیمت نهایی پارچه ایکات تاثیر می گذارند که عبارتند از:

مواد استفاده شده

ابریشم و پشم در مقایسه با پنبه که در رنج قیمتی متوسطی قرار دارد، از هزینه بیشتری برخوردار هستند. اما الیاف مصنوعی به دلیل اینکه گزینه های ارزان قیمتی به شمار می آیند، محبوبیت آنها گسترده شده است. با این حال همه نشانه ها حکایت از این دارد که الیاف طبیعی بالغ بر صدها سال دیگر در زندگی ما وجود خواهند داشت، اما پارچه های مصنوعی در نهایت به کتاب های تاریخ منتقل خواهند شد.

نوع بافت

بعضی از انواع پارچه های ایکات، طرح های پیچیده و پر از جزئیاتی دارند و زیباتر از انواع دیگر پارچه ها به نظر می رسند. هر چه کار بیشتری بر روی پارچه ایکات انجام شود، احتمالاً قیمت آن نیز بیشتر خواهد بود.

کیفیت بافت

روش های زیادی برای بافت و رنگ آمیزی پارچه ایکات وجود دارد. برخی از این تکنیک ها از دستورالعمل های سنتی تبعیت می کنند که امروزه هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرند، اما روش های دیگر از ماشین آلات سنگین کارخانه ای تشکیل شده اند که فاقد هرگونه فرهنگ و هویت ذاتی هستند. تولید انبوه پارچه ایکات معمولاً از تولید یک پارچه ایکات دست باف زیبا، ارزان تر تمام می شود.

چه تفاوتی بین انواع مختلف پارچه ایکات وجود دارد؟

تفاوت بین انواع مختلف پارچه ایکات بیشتر ناشی از نوع بافت آنهاست:

ایکات تاری (Warp ikat)

در ایکات تاری، رشته های تار به شکل الگوی ایکات و رشته های پود به صورت یکدست رنگ آمیزی می شوند.

ایکات پودی (Weft ikat)

ایکات پودی دقیقاً برعکس ایکات تاری است. در این نوع پارچه، رشته های پود به شکل قسمت های طرح دار و رشته های تار با یک رنگ واحد رنگ آمیزی می گردند.

ایکات دوگانه (Double ikat)

پارچه ایکات دوگانه، پیچیده ترین شکل پارچه ایکات است. در این پارچه هم رشته های تار و هم رشته های پود به شکل طرح ایکات رنگ می شوند. تولید این دو الگو که کاملاً روی هم قرار گیرند، بسیار دشوار است، بنابراین پارچه ایکات دوگانه نسبت به انواع دیگر پارچه ایکات بیشتر مورد توجه و تقاضا است.

تغییرات منطقه ای

پارچه ایکات تقریباً در همه فرهنگ های جهان به شکل های خاصی تولید می شود. در مناطق مختلف از روش های رنگرزی خاصی برای رنگ کردن پارچه ایکات استفاده می گردد، اما الگوهای آشنای پارچه ایکات تقریباً در تمام جهان یافت می شود.

پارچه ایکات چه تأثیری بر روی محیط زیست دارد؟

تأثیر پارچه ایکات بر محیط زیست به نحوه تولید آن بستگی دارد:

الیاف طبیعی

هر چند که احتمال آلودگی الیاف طبیعی بر روی محیط زیست هم وجود دارد، اما مطمئناً تاثیر منفی این نوع از منسوجات بر محیط زیست کمتر از منسوجات مصنوعی است. یکی از دلایل اصلی این تفاوت به مسئله زیست تخریب پذیری بر می گردد؛ الیاف طبیعی زیست تخریب پذیر هستند و در طول ۱۰۰ سال یا کمتر به زیست کره باز می گردند، اما براساس خوشبینانه ترین تخمین های موجود، ممکن است صدها هزار سال طول بکشد تا پلاستیک های مبتنی بر فرآورده های پتروشیمی کاملاً از محیط زیست محو شوند.
در بین الیاف طبیعی، پنبه بیشترین پتانسیل آلودگی محیط زیست را دارد. البته می توان پنبه را با استفاده از روش های ارگانیک و پایدار نیز کشت کرد، اما پایداری هنوز هم یک هنجار جهانی محسوب نمی شود. اکثر تولیدکنندگان پنبه به دلیل ارزانی سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی از آنها استفاده می کنند، در حالیکه نتایج این کار می تواند بسیار فاجعه بار باشد. علاوه بر این، وارد نمودن مستمر ژئوتوکسین ها، ژئواستروژن ها (xenoestrogens) و سایر ترکیبات مضر به محیط اطراف باعث ترویج شیوه های کشاورزی ناپایدار و آلوده کردن خاک با فلزات سنگین سمی، و در نهایت ایجاد بیماری های عصبی برای نسل های بعدی می شود.
اما از طرف دیگر، امکان آلودگی زیست محیطی با پشم و پنبه تقریباً غیر محتمل است. تولید ابریشم از نظر فنی نیازی به سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی ندارد. کرم های ابریشم آفت درخت توت محسوب می شوند و از این نظر هیچ رقیبی ندارند. همچنین انواع مختلفی از پشم وجود دارد، اما مثلا آن نمونه از پشم که از بزها یا خرگوش های نادر گرفته می شود، ممکن است هرگز روشی واقعاً پایدار تلقی نشوند. با این وجود پشم مرینوس (merino wool) عادی به آسانی با روش های ارگانیک قابل استحصال است. عملکرد پایدار به گوسفندان و انسان ها کمک می کند تا بهتر از گذشته در راستای منافع مشترک همکاری نمایند.

الیاف مصنوعی

شاید به دلیل سرپیچی از قوانین طبیعی، الیاف مصنوعی و محیط زیست طبیعی هرگز به خوبی با هم سازگار نشده اند. کوهی از زباله های پلاستیکی در سراسر جهان و اقیانوس های آن تلنبار شده و ما به تدریج خود و تمام زندگیمان را در کره زمین با مواد مبتنی بر فرآورده های پتروشیمی مسموم می کنیم که علی رغم فواید زیادشان، کاملاً با زندگی ارگانیک مغایر هستند. در این بخش به برخی از مراحلی که الیاف مصنوعی در خلال آنها به محیط زیست آسیب می رسانند، اشاره می شود:

• جداسازی مولکولی: بیشتر محصولات پتروشیمی از نفت خام یا مواد نفتی مشتق می شوند. در بسیاری از موارد، نفت باقیمانده هدر می رود و معمولاً به شیوه غلطی دور ریخته می شود.
• سنتز: مولکول های پتروشیمی مشتق شده برای اینکه به الیاف تبدیل شوند باید با مواد دیگر ترکیب گردند. این فرآیند معمولاً باعث تولید پسماندهای شیمیایی بیشتری می شود.
• شستن الیاف: پس از اینکه ماده اولیه مایع منسوج شکل گرفت، اکسترود می شود و به شکل الیاف در می آید. این الیاف معمولاً با مواد شیمیایی مختلفی شسته می گردند که معمولاً به شکل نادرستی دور ریخته می شوند.
• عملیات پسا تولید: معمولاً بعد از تولید پوشاک مصنوعی، عملیات مقاومت در برابر حرارت و سایر روش های عمل آوری رایج بر روی آنها اعمال می شود.
• دفع: به نظر می رسد هزاران سال طول می کشد تا تمام منسوجات مبتنی بر فرآورده های پتروشیمی در شرایط طبیعی از میان بروند.

رنگ های مورد استفاده

هزاران سال است که پارچه های ایکات با رنگ های طبیعی و بی خطر که به آسانی تجزیه می شوند و هیچ ماده سمی از خود به جای نمی گذارند، رنگ آمیزی می گردند. اما رنگ های مبتنی بر مواد پتروشیمی می توانند برای بدن انسان و محیط زیست بسیار سمی و مخرب باشند.

گواهینامه های موجود برای پارچه ایکات

گواهینامه های مختلفی برای ایکات با توجه به پارچه های استفاده شده ممکن است وجود داشته باشد. تعدادی از گواهینامه های موجود برای پارچه ایکات عبارتند از:

گواهینامه های ابریشم

Silk Mark مهمترین گواهینامه معتبر برای پارچه ابریشم در جهان است. این سازمان در هند مستقر است و هزاران محصول و تولید کننده مختلف ابریشم را تائید کرده است.

گواهینامه های پنبه

صدور گواهینامه ارگانیک USDA برای پنبه تا حدودی باعث آرامش خاطر می شود، اما اگر واقعاً می خواهید تا از ارگانیک بودن یک پارچه پنبه ای مطمئن شوید، بررسی کنید که آیا پارچه دارای گواهینامه استاندارد جهانی منسوجات ارگانیک (GOTS) هست یا خیر.

گواهینامه های پشم

هنگامی که قصد خرید پارچه ایکات را دارید، بررسی کنید که آیا این پارچه توسط Woolmark تائید شده است یا خیر. این تولید کننده مشهور پشم، سایر تولید کنندگان این صنعت را داوری می کند و همه به نشان تأیید Woolmark اعتماد دارند.

گواهینامه های الیاف مصنوعی

ایزو (ISO) سازمانی است که گواهینامه خلوص و کیفیت را برای الیاف مصنوعی صادر می کند و اگر پارچه ایکات مصنوعی قابل بازیافت باشد، ممکن است بتواند واجد شرایط دریافت گواهینامه استاندارد جهانی بازیافت (GRS) باشد.

نام پارچه	ایکات
ترکیبات پارچه	الیاف طبیعی یا مصنوعی مختلف
تغییرات ممکن تراکم نخ در پارچه	با توجه به پارچه استفاده شده تغییر می کند
قابلیت تنفس پارچه	با توجه به پارچه استفاده شده تغییر می کند- الیاف طبیعی در کل قابلیت تنفس بهتری دارند
قابلیت مقاومت در برابر رطوبت	با توجه به پارچه استفاده شده تغییر می کند- الیاف طبیعی معمولا توانایی جذب بیشتری دارند
قابلیت حفظ گرما	با توجه به پارچه استفاده شده تغییر می کند
قابلیت ارائه کشش	با توجه به پارچه استفاده شده تغییر می کند
حساس به کرکی شدن یا قل زدن	با توجه به پارچه استفاده شده تغییر می کند
اولین کشور سازنده این نوع پارچه	مالزی- حداقل منشأ کلمه ایکات
بزرگترین صادر کننده/ کشور برتر تولید کننده	با توجه به پارچه استفاده شده تغییر می کند
دمای توصیه شده برای شستشو	با توجه به پارچه استفاده شده تغییر می کند- پارچه های مصنوعی معمولا نمی توانند در دماهای بالا شسته شوند
کاربرد در	شال، روسری، تزئینات دیواری، قالیچه، پیراهن، شلوار، بلوز، لباس زنانه، لباس مهمانی شبانه، جوراب، ژاکت و موارد دیگر.